Den Adolphe, de spéidere Grand-Duc vu Lëtzebuerg an Herzog vun Nassau, gëtt de 24. Juli 1817 op Schlass Biebrich am Herzogtum Nassau gebuer. Hien ass den eelste Jong vum Herzog Wilhelm a senger Fra, der Herzogin Louise vu Sachsen-Hildburghausen. Seng Virnimm – Adolphe Wilhelm Carl August Friedrich –, déi un d’Walram-Linn vum Haus Nassau an un d’Herrschaft vum Kinnek Adolf vun Nassau (1292-1298) erënneren, ënnersträiche vu Gebuert u seng kinneklech Ofstamung.

Nom fréizäitegen Doud vun der Herzogin Louise am Joer 1825, ernennt den Herzog Wilhelm de Georg Lorberg an de Christoph Resius zum Adolphe senge Privatenseignanten, fir de Franséischunterrecht koum kuerz drop den Edmond Milne derbäi. Um Programm stounge klassesch Sproochen, Geschicht, Geografie, Mathematik a Militärwëssenschaft – dat heescht ronn sechsanzwanzeg Stonnen Unterrecht d’Woch. 

Tëschent 1826 an 1832 ënnersträichen d’Enseignanten an hire Berichter de waakrege Geescht vum Adolphe a seng beandrockend Fortschrëtter an der Latäiniwwersetzung an an der Geometrie vum Alter vun eelef Joer un. Seng kierperlech Kraaft stäerkt hie mat Ausflich laanscht de Rhäin a Schwamm- an Turnunterrecht.

Am Dezember 1828 bestit den Herzog Wilhelm sech eng zweete Kéier, an zwar mat der Prinzessin Pauline vu Württemberg, wouduerch den Haff erëm zum Liewen erwächt. Aus deem Bestietnis gi véier Kanner ervir, vun deenen der dräi iwwerliewen: d’Helene (1831), den Nikolaus (1832) an d’Sophia (1836), déi spéider Kinnigin vu Schweden an Norwegen. 1829 féiert de Philippe Leyendecker pedagogesch Reformen an. Hien enseignéiert d’Mathematik a klenge Gruppen a stäerkt esou d’Motivatioun an d’Selbstvertraue vum Prënz Adolphe; d’Aféierung vun der Musek a Visitten am Theater loosse säin Interessi un der Konscht opliewen.

Hien hëlt vun do un un éisträicheschen an nassauesche Manöveren deel, bei deene seng Reitkënscht a säi Sënn fir Disziplin gelueft ginn. Op sengem Léierplang stinn elo och nei Fächer: Hie studéiert vun elo un och Englesch, Griichesch an däitsch Literatur a verfaasst historesch Essaien. Am November 1836 schléisst hie seng schoulesch Ausbildung of, bei där hie laut de Commentairë vu sengen Enseignantë Fläiss, Verantwortungsbewosstsinn an Interessi fir ëffentlech Belaanger ënner Beweis gestallt huet.

Op Recommandatioun vum Jurist Carl Jarcke kréien d’Prënzen Adolphe a Moritz vum Januar 1837 u wärend uechtzéng Méint Privatcoursen zu Wien. Trotz de sëllegen Oflenkungen duerch d’Audienzen um Haff, de keeserlechen Theater oder och nach d’aristokratesch Salone luewen d’Enseignanten hiren Aarbechtsäifer. Op hirem Unterrechtsprogramm stounge vun elo un och praktesch Übungen (Festungsanlagen, Ëmgang mat Waffen), Museksunterrecht an Ausflich. Wärend engem zweeten Openthalt zu Wien (Oktober 1837 bis Mëtt 1838) leet de spéideren Herzog Adolphe sech perfekt Franséischkenntnisser zou. 

Am Juni 1838 begleet den Ierfherzog Adolphe säi Papp, den Herzog Wilhelm vun Nassau, an England, fir bei der Kréinung vun der Kinnigin Victoria derbäi ze sinn. Op dëser Rees beobacht hien déi brittesch parlamentaresch Traditiounen a knëppt diplomatesch Bezéiungen. Hire Wee féiert si duerno nach op Den Haag a Bad Ems, wou si d’Geleeënheet hunn, hir Verbindunge mam hollänneschen a mam däitschen Haff ze festegen. Zeréck zu Weilburg kritt den Herzog Wilhelm en Hiereschlag a stierft stënterlech den 20. August 1839. Am Alter vun nëmmen 22 Joer ierft de Prënz Adolphe dunn d’Herzogtum Nassau.

Fir seng Nofolleg ze sécheren, bestit den Adolphe am Joer 1844 d’Groussfürstin Elisabeth Mikhailovna vu Russland. Si stierft ee Joer méi spéit bei der Gebuert vun engem klenge Meedchen, dat ze fréi op d’Welt kënnt an och net iwwerlieft. Schwéier getraff vun dësem Verloscht, léisst den Herzog Adolphe zu hirem Gedenken op den Héichte vu Wiesbaden déi orthodox Kierch St. Elisabeth bauen, wou si begruewe ginn.

1851 bestit hien an engem zweete Mariage d’Prinzessin Adelheid Marie vun Anhalt-Dessau. D’Koppel kritt fënnef Kanner, vun deenen der nëmmen zwee den Erwuessenenalter erreechen: de Prënz Guillaume (1852-1912), dee spéider Lëtzebuerg regéiere wäert, an d’Prinzessin Hilda (1864-1952), déi spéider Groussherzogin vu Baden.

Wärend der Revolutiounswell vu Februar-Mäerz 1848 gëtt den Adolphe mat den “néng Fuerderunge vun den Nassauer” konfrontéiert, mat deenen d’Bierger hir liberal Aspiratiounen zum Ausdrock bréngen, dorënner eng demokratesch Verfassung, Pressefräiheet, d’Gläichheet virum Gesetz an eng gewielten national Vertriedung. Den Adolphe, Herzog vun Nassau, dee sech deen Ament zu Berlin ophält, kënnt op dem séierste Wee op Wiesbaden zeréck, wou eng Mënschemass vu bal 40.000 Leit sech virum herzogleche Schlass versammelt huet. De 4. Mäerz versprécht hie vum Balcon vum Schlass erof Reformen a setzt der Kris ouni Bluttvergéisse mat engem pazifistesche Gest en Enn. Hie leet eng an den däitsche Staate bis dohi beispilllos Verfassungsreform an d’Weeër. 

No 1848 muss den Adolphe d’Bedéngunge vun de Reforme mat enger majoritär liberaler Versammlung aushandelen a gläichzäiteg seng dynastesch Interessien héichhalen. Well hie kee Frënd vun der preussescher Virherrschaft ass, favoriséiert hien ausserdeem den éisträicheschen Afloss an den Affäre vum Bund. De Finanzkompromëss vun 1861 trennt seng privat Domänen deelweis vum Staatsbudget of, d’Spannung mat de liberalen Deputéierte bleift awer bestoen. Parallel dozou verännert säi Mäzenat Wiesbaden – wou d’Awunnerzuel vun 11.000 am Joer 1815 op 27.000 am Joer 1866 geklommen ass – mat neien neoklassizistesche Gebaier, ëffentleche Parken a anere biergerlechen Ariichtungen. 

Als treien Unhänger vum Däitsche Bund mobiliséiert den Herzog Adolphe seng Truppen hannert den éisträicheschen Habsburger. D’Nidderlag vu Königgrätz an de séiere Virmarsch vun de Preusse maachen de Widderstand trotz dem Kampfgeescht vun der nassauescher Brigad sënnlos. Den 18. Juli zwéngt d’Besatzung vu Wiesbaden duerch déi preussesch Truppen den Herrscher an den Exil: D’Herzogtum Nassau gëtt ouni Volleksofstëmmung de 7. September vu Preussen annektéiert. 

Den Adolphe handelt aus, datt hie säin Titel als Herzog vun Nassau a seng Souveränitéit iwwer d’Herzogtum vun Nassau verléiert an dofir 15 Millioune Gulden a Form vu preusseschen Obligatioune kritt a seng Privatdomäner, an domat seng finanziell Sécherheet, behale kann. 

Den Traité, deen hien 1867 mat Preussen ënnerschreift, garantéiert him en Akommes an Héicht vu sengem fréieren Haffbudget, wat him erlaabt, nieft senge fréiere Schlässer, déi hie behalen duerft, 1870 d’Schlass Hohenburg bei Lenggries a Bayern ze kafen.

Säin Antreffe suergt fir Opreegung an der Lëtzebuerger Bevëlkerung: Mat senger Nassauer Uniform an dem Helm, deen un de Spitzhelm vun de preusseschen Zaldoten erënnert, erwächt hien nach sensibel an deels schmäerzhaft Souveniren un d’Presenz vun der preussescher Garnisoun an der fréierer Bundesfestung.

Trotz dëser éischter Ongeschécklechkeet setzt hie sech séier als e Regent mat Fangerspëtzegefill fir déi lokal Bräich duerch. Hien hält sech aus de Regierungsgeschäfter eraus an iwwerléisst et dem Staatschef Paul Eyschen, d’Land mat Respekt virun den Institutiounen ze féieren.

D’Verbindung, déi hien zu Lëtzebuerg opgebaut huet, verstäerkt sech bei enger zweeter Regencezäit am Joer 1890, an de Woche virum Doud vum Guillaume III., dem leschten Nassauer aus der Ottonescher Linn. No sengem Doud trëtt d’Nofolleg, wéi se am Familljepakt vu 1783 virgesi war, a Kraaft, wouduerch den Adolphe an d’Walram-Linn vun der Nassauer Dynastie déi nei Ierwe vum groussherzoglechen Troun ginn. A senger Ried bei der Vereedegungszeremonie erkläert de Grand-Duc Adolphe a Wierder, déi an d’Geschicht agaange sinn:

Nodeem hie Grand-Duc vu Lëtzebuerg ginn ass, verbréngt den Adolphe weiderhin e groussen Deel vum Joer am Ausland. Dat beonrouegt d’Lëtzebuerger Bevëlkerung, déi sech wënscht, datt den neie Grand-Duc sech fir ëmmer am Grand-Duché nidderloosse géif. Mee den neien Herrscher deelt seng Zäit tëschent senge Residenzen zu Königstein an Hohenburg op an hält sech reegelméisseg op der italieenescher Küst zu Abbaza a Santa Margherita op, wou d’Klima méi mëll ass an engem 73-järege Mann besser bekënnt. 

Am Bewosstsinn, datt déi nei Dynastie sech zu Lëtzebuerg nidderloosse muss, leet de Grand-Duc Adolphe 1891 en éiergäizege Projet an d’Weeër, fir déi fréier Märei an e richtege Palais ëmzewandelen, deen déi groussherzoglech Famill wierdeg ophuele kann. De Bréisseler Architekt Gédéon Bordiau, dee schonn zu Königstein fir déi groussherzoglech Koppel geschafft huet, gëtt mat de Moderniséierungs- an Erweiderungsaarbechte beoptraagt an dobäi vum Lëtzebuerger Staatsarchitekt Charles Arendt ënnerstëtzt. De Grand-Duc Adolphe stellt duerno sengem Jong, dem Ierfgroussherzog Guillaume, Schlass Bierg zur Verfügung, fir sech do mat senger Famill ze installéieren.

De Grand-Duc-Adolphe stierft de 17. November 1905 um Schlass Hohenburg, wouhin hie sech zeréckgezunn hat; zu Lëtzebuerg gëtt him déi national Éier erwisen. Hie gëtt fir d’éischt am Bësch vum Schlass an engem sobere Monument nieft de stierflechen Iwwerreschter vu sengen ze fréi verscheete Kanner bäigesat. 1953 gëtt säi Sarg an d’Fürstengruft op Weilburg, d’Familljegraf vun de protestantesche Membere vum Haus Nassau, iwwerfouert.

Seng Herrschaft war gepräägt vu Respekt virun der Verfassung an den Institutiounen a vu senge Mäzenat- a Wuelttätegkeetsaktiounen. Zu Weilburg, Königstein a Lëtzebuerg erënneren och haut nach Monumenter un en Herrscher, deen Traditioun a Modernitéit matenee verbonnen huet.